1956 сыллаахха Саха АССР партийнай- советскай салалтата Саха сирин үрдүнэн детсады, дьааһылалары элбэтэр туһунан сорук туруорбута. Саха АССР Верховнай Совета уонна үөрэх Министерствота  съезд  уурааҕын олоххо киллэрэр сыаллаах детсадтары уонна дьааһылалары аһыыны түргэтэтэр туһунан 1956 сыл кулун тутар 22 күнүгэр быһаарыы ылыммыттара.

Архив  докумуоннара көрдөрөллөрүнэн Хатылы нэһилиэгэр оҕо тэрилтэтин аһар туһунан маннык дааннайдар бааллар: Үлэһиттэр депутаттарын Чурапчы оройуонунааҕы сэбиэтин ситэриилээх комитетын 1959 сыл муус устар 23  күнүнээҕи 102-дээх быһаарыытынан 1959 сылга аһыллыахтаах 3 оҕо саадын Субуруускай, Ленин уонна Э.Эристиин аатынан колхозтар киин бөһүөлэктэригэр 1959 сыл от ыйын 1 күнүттэн оҕо  тэрилтэтин аһарга. Тустаах колхоста управлениеларын председателлэрин Тоскин Т.Т., Ефимов Г.Д., уонна Яковлев М.Р. саҥа аһыллар оҕо садтарын сөптөөх дьиэлэринэн хааччыйарга сорудахтыырга.

Чурапчы РОНОтун 1960 от ыйын 22 күнүнээҕи 122№дээх бирикээһинэн Седалищева В.Д. Хатылы детсадыгар сэбиэдиссэйинэн анаммыт, иитээччинэн БаинаМ.Ф., ньээҥкэлэринэн Гоголева М.А.,Беляева Л.М., Аржакова А.И. анаммыттар.РОНО 1960 сыл от ыйын 10 күнүнээҕи 42 №-дээх бирикээһинэн атырдьах ыйын 1 күнүттэн Васильев И.С. сэбиэдиссэйинэн,Вера Дмитриевна иитээччинэн анаммыт.

Вера Дмитриевна Седалищева 1936 сыллаахха ыам ыйын 1 күнүгэр Хаҥас эбэҕэ Марфа Ионовна уонна Дмитрий Константинович дьиэ кэргэттэригэр маҥнайгы  оҕонон  төрөөбүтэ. 1959 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педучилищены бүтэрэн начальнай кылаас учууталынан ананан Чаара сэлиэнньэтигэр тиийбитэ.

Иван Семенович Васильев 1930 сыллаахха кулун тутар 28 күнүгэр Сунтаар улууһун Аллыҥа сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Ийэтэ эрдэ өлөн, эбээлээх эһэтигэр иитиллибит. Аҕата сэрииттэн эргиллибэтэх. Сааһын ситээт, сэттэ сыл устата Тихоокеанскай флокка подводнигынан үлэлээбитэ. Сулууспалыы сылдьар кэмигэр эһэтэ өлөр, онон эһэтин «Көмүс  уҥуоҕун» көтөхсүбэтэҕиттэн олус хараастара үһү.  Дойдутугар эргиллэн кэлэн, 1958 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педучилище физкультурнай отделениетын бүтэрэн Өлүөхүмэ улууһугар Чаара сэлиэнньэтин начальнай оскуолатыгар сэбиэдиссэйинэн ананан үлэлээбит. Училищеҕа  үөрэнэр кэмигэр Вера  Дмитриевнаны көрсүһэн, сүбэлэрин холбоон ыал буолбуттара.

Өлүөхүмэҕэ  үлэлии барарыгар эбэтин Пелагея (Былааҕыйа)  Митрофановнаны, Аллыҥаттан көһөрөн илдьэ барбыт. Өлүөхүмэҕэ үлэлиир кэмнэригэр улахан кыыстара Люда төрөөбүт. Оҕо тереетун кытта, эбээлэрэ Былааҕыйа «Дойдулаах дьон, туора сиргэ буолбакка дойдугутугар үлэлиэ,олохсуйуо этигит» диэн туруорсуута саҕаламмыт. Дьиэ кэргэн уопсай  мунньаҕынан  Чурапчыга көһөргө быһаарыммыттар.  Ол быһаарыыылыналларыгар,  Вера  Дмитриевна ийэтэ Марфа  Ионовна  Седалищева (Мандарова), Чурапчыга олороро олук буолбут. Кинилэр Өлүөхүмэҕэ  1960 сыл үөрэх дьылын түмүктээн, үс ыйдаах оҕолорун көтөхпүтүнэн, кырдьаҕас эбээлэрин сиэппитинэн бастакы борохуотунан Дьокуускайга кэлбиттэр. Эдэр кэргэнниилэри Минпрос Чурапчыга аныыр. Сайын өрөгөйдөөн турар кэмигэ кэргэннии Васильевтар дойдуларыгар Хатылыга тиийэллэр.  Чурапчытааҕы РОНО бирикээһинэн Хатылы детсадыгар сэбиэдиссэйинэн уонна иитээччинэн анананнар нэһилиэккэ бастакы детсады   олоххо киллэрэр күүстээх үлэҕэ  ылсаллар.  Детсад  анал дьиэтэ  суоҕа.  Билиҥҥи көһөрүллүү музей томтордоругар памятник томторугар турбут эргэ интернат  дьиэни  (бастаан «Кыһыл  партизан» кулууба) анаабыттара. От  ыйын устата ол дьиэни уларытан, тэлэритэн ремоннаабыттара. Киирэр ааныгар кухня, орто өртун оҕолор дьарыктыыр заллара, вешалка, умывальник, түгэх салҕааһыннарын спальняҕа анаан уларыппыттара. Дьиэ атырдьах ыйыгар бэлэм буолбута. Манна  улахан көмөнү продавец Козлов Семен Семенович уонна колхоз председателэ Ефимов Гаврил Дмитриевич оҥорбуттара. Ол быыһыгар  Иван  Семенович Кындалынан, Болтоҥонон,Дьаарылланан эргийэн, Вера  Дмитриевна  нэһилиэк  иһинээ5и  ыаллары кэрийэн күнүс  дьиэҕэ  көрүүтэ суох хаалар кырачааннары испииһэктииллэрэ.  Детсад үлэлииригэр, үлэ көрдөбүллэригэр,  материальнай тэрээһиннэригэр, уопсай тэриллиитигэр Министерство  методистара уонна РОНО  направлениетынан Илларионова Елена Васильевна тахсан көмөлөспүттэрэ. Аһылыгы РУНО разнарядкатынан райсоюз эргиэнин ыскылааттара биэрэллэрэ.  Оҕолору 15-20  мүнүүтэ дьарыктыктыыллара. Уруһуй,  үлэ дьарыктара, физминуткалар, кыра кылгас концерт курдук көрүүлэр, остуоруйа  ааҕыыта. Детсадка бэлэми ылан  оҕолор бастакы кылааска киирбиттэрэ. Нөҥүө сылыгар учууталлар детсад  үлэтигэр үтүө сыанабылы биэрбиттэрэ.

Ити курдук 1960 сыллаахха атырдьах ыйыгар кэргэннии  Вера Дмитриевна  уонна Василий  Семенович Васильевтар Хатылы нэһилиэгэр 25  миэстэлээх  оҕо садын аспыттара. Биир сыл сүрдээх таһаарыылаахтык үлэлии сырыттахтарына  РОНО салалтата 1961 сыллаахха Иван Семенович  тэрийэр  дьоҕурун  таба көрөн Күндүлгэ түөрт кылаастаах оскуоланы тэрийэргэ ыыппыттар. Онон  Вера  Дмитриевна, Иван  Семенович  Васильевтар Күндүлгэ көһөн тиийэн түөрт кылаастаах оскуоланы тэрийбиттэрэ. Бу  эһиилигэр,1962 сыллаахха өссө биир 4  кылаастаах үөрэх кыһатынаны  Түөйэҕэ арыйан үлэлэппиттэрэ.

1964  сылтан Васильевтар Сунтаар улууһун Тойбохойугар көһөн тиийэн олохсуйбуттара. Вера  Дмитриевна Тойбохойдооҕу орто интернат  оскуолаҕа иитээччинэн, Иван  Семенович  аҕыс  кылаастаах  оскуолаҕа  физкультура  уччууталынан  өр сылларга,пенсияҕа  тахсыахтарыгар диэри үтүө суобастаахтык үлэлээбиттэрэ. 6  оҕолонон,15  сиэннэнэн дьоллоох олоҕу  олорбуттара.

Вера  Дмитриевна художественнай самодеятельность активнай  кыттыылааҕа, имигэс тарбахтаах иистэнньэн этэ. Нэһилиэк женсоветын председателинэн уһуннук үлэлээн дьон убаастабылын ылбыта.  Иван  Семенович физкультура  учуутала буолан хайыһар, бокс, чэпчэки  атлетика  кружоктарын үлэлэппитэ. Ол курдук, Сунтаар оройуонугар бастакынан  туризм  саҕалаан, тахсыылаахтык үлэлэтэн  республикаҕа үгүс ситиһиилэмиттэрэ. Эбии үөрэхтээһин чэрчитинэн Тойбохой краеведческай музейыгар «Айылҕа  дьиктилэрэ» диэн муннук арыйбыта.  Араас кыылга, көтөргө майгынныыр мастары, мутуктары, силистэри онно дьарыктыыр оҕолорунаан  хомуйаллара.

Вера  Дмириевна уонна  Иван  Семенович  Васильевтар Сэрии аччык тулаайах сылларыгар төрөөн, олох ыарахаттарын бэйэлэрин эттэринэн- хааннарынан билэн улааппыттар. Ол иһин да буолуо кинилэр   оҕоҕо  тапталлара , тулуурдара, истиҥ  сыһыаннара бэйэлэрин төрөппүт эрэ  оҕолорунан эрэ кэмчилэммэккэ элбэх үүнэр  көлүөнэҕэ  тарҕанан, улахан  эйгэҕэ  тахсан дьон өйүгэр-санаатыгар  хааллаҕа.  Кырдьаҕас дьоҥҥо муҥура суох бэриниилээх буолан  Иван  Семенович эбэтин, Вера  Дмитриевна  ийэтин тылыттан хаһан  да  тахсыбат буоланнар Өлүөхүмэттэн Чурапчыга, Чурапчыттан Сунтаарга айанныыллар. Эбээлэрин Марфа Ионовна  көмүс  уҥуоҕун  кини  баҕатын толорон Хатылыга көтөхпүттэрэ, онтон Вера  Дмитриевна уонна Иван  Семенович  уҥуохтара  эмиэ бэйэлэрин баҕаларынан Хатылыга  көтөҕүллүбүтэ.